تاريخده تورك دئولهتلهرى
دولتهاى تركى در تاريخ
Thursday, February 10, 2005
بازار گونو آخشامي جمادي الثاني آيينين 15، 1747 جي ميلادي تاريخيله برابهر 1160 جي قمهري ايل قوچان شههرينين اطرافيندا يئرلهشهن فتحآباد کندينين موراد تپه آدلي بير هؤندورلويونده ناديرشاه افشار قتله يئتيريلير. بو حاديثهنين آزهربايجان تاريخينه بؤيوک تاثيري اولور. ناديرشاه´ين واختسيز اؤلومو، تاج-و تخت واريثلهري آراسيندا تشهتتوت سالير. فتح علي خان افشار اورمولو 1757 دهن 1761ه کيمي اورمودان بوتون آزهربايجان و بؤيوک بير اطراف بؤلگهيه کي ايصفاهان´ين جنوبونا کيمي چاتيردي حاکيمييهت ائدير. زنديلهر حاکيمييهت سئوداسينا دوشهرکهن همين فتح عليخان افشارلا قارشيلاشمالي اولورلار ايصفاهان´ين طرهفينده بير ساواشدا، فتح عليخان زند قوشونونو دارماداغين ائدير و کريم خان زند´ين قارداشين اؤلدورور. نهايهت 1761 ده کريم خان اورمو´يا هوجوما کئچير. 9 آيليق موحاصيره دهن سونرا، فتح عليخان مغلوب اولور و 1762 ده کريم خان زند اورمو´دا اؤز سلطهنهتيني ائعلان ائدير و 3 آي اورمو´دا سلطهنهت تختينه اوتوراندان سونرا، شيراز´ا کؤچور.
17 ايل بو تاريخدهن سونرا 1762 ده تبريز بير دهشهتلي زلزهلهده کون فهيهکون اولور.
زلزهله نتيجهسينده اينسان ايتگيسي 80 مين نفهر اولور. 29 ايل زلزهله ايليندهن کئچير 1786 دا آقامحهممهدخان قاجار زنديلهرين مووهققهتي حاکيمييهتينه سون قوياندان سونرا، قاراباغ´ين شوشا شههرينده قتله يئتيريلهندهن سونرا، اورمو افشارلاري بير داها بوتون آزهربايجان´ا حاکيمييهت ائديرديلهر. ميلادي تاريخله 1798 ه کيمي دوام ائدهن بو ايقتيدارين پايتاختي اولان، اورمو آزهربايجان خانليقلارينين مرکهزي ايدي. بو خانليقلار داشقاپي دربهند´دهن زنجان، خالخال و سنهندهج´ه کيمي بير اراضيني ايحاطه ائديرديلهر. بو خانليقلارا لهياقهتله رهبهرليك ائدهن محهممهد قولوخان افشار اورمولو ايدي.
آزهربايجان بو دؤورده جنوبدا زنديلهر و شرقده قاجارلار طرهفيندهن هدهلهنيردي. 1798 ده محهممهدقولوخان افشار اورمولونون رهبهرليك ائتدييي قوشونلاري مغلوب ائتميش فتح علي شاه قاجار ارومو دارالامارهسينه داخيل اولاندان سونرا، آزهربايجان بو غربي بؤلگهسينده اولان سيياسي و حربي پوتانسييئل دارماداغين ائديلير.
محهممهد قولوخان افشار آقامحهممهدخان´ين قودرهتيني برپا ائتمهيه جهد ائدهن قاجارلارين قودرهتينين آرتماسيندان خوفلانير و اونونلا موقابيله اوچون بوتون آزهربايجان خانلاريني اؤز قوشونلاريلا تبريز´ه بؤيوک قورولتايا دعوهت ائدير و تبريزده 50 مين نفهرليک قوشون حيصصهلهرينين باشيندا بوتون آزهربايجان خانلاري ييغيليب بؤيوک آزهربايجان دئولهتينين ياراديلماسيني موذاکيره ائديرلهر. تبريز حاکيمي حوسيئن قولو خان گلهن نومايهندهلهري قارشيلايير. نومايهنده هئيهتلهرينين سيياهيسي بئلهدير؛
1 سردار محهممهد قولوخان افشار اورمولو
2 حوسئين قولوخان دونبولي، تبريز´ين خاني
3 صادق خان شقاقي، اردهبيل´ين خاني
4 جعفهر قوليخان دونبولي، خوي و ديلمان خاني
5 ايبراهيم خليل خان، قاراباغ´ين خاني
6 احمهد خان، ماراغا´نين خاني
7ايبراهيم آغا موکري، ساووجبولاق خاني
8 محمودخان افشار، سايين قالا´نين خاني
9 حوسئين خان، باکي´نين خاني
10 محهممهد خان ايرهواني، ايرهوان خاني
11 جعفهرخان شقاقي، قاراداغ خاني
12 موصطافا خان، شيروان خاني
13 افراسياب سولطان زرزا، اوشنو خاني
14 قرني آقا امير عشاير
14 گورجوستان واليسي آراگلي خان´ين نومايندهسي
16 جاوادخان گنجهلي، گنجهنين خاني
17 عابباسقولي خان قانلي قلينج، ناخجيوان نومايندهسي
18 عطاخان سرابي، سراب خاني
بو 18 نفهر 3 حربي باشچيلا بيرليکده قورولتاي ايشتيراکچيلارينين رهبهر هئيهتيني تشکيل ائديرديلهر. بو هئيهتي اؤز آراسيندا بير 7 نفهرليک ريياسهت هئيهتي سئچير. آدلاري ساييلان نومايهندهلهر آراسيندا گورجوستان شاهي آراکلينين نومايهندهسينين حوضورو، گورجوستان محهممهدقولوخان افشار اورمو قوشونلاري طرهفيندهن مغلوب اولماسينين نتيجهسي ايدي. او تاريخده گورجوستان شاهي آزهربايجان تابئعلييينده ايدي. قورولتايين اساس مقصهدي آزهربايجان´ين سووئرهنليييني آقامحهممهدخان´ين اؤلوموندهن غضهبلهنميش قاجار قوشونو قارشيسيندا قوروماق ايدي. حاديثهلهرين گئديشاتي قورولتايين قرارلاريني مووهففهقييهتله
حهياتا کئچيرمهک ايمکاني وئرمي.
فتح علي شاه قاجار دا کريم خان زند کيمي اورمو´دا آزهربايجان افشار حاکيمييهتيني قان ايچينده بوغدوقدان سونرا اؤز شاهليغيني الده ائتميش اولور. 18 جي عصرين اخيريندا دقيق دئسهک 1798 ده فتح علي شاه قاجار آزهربايجان افشارلارينا غاليب گلير. بو حاديثه بوتون آزهربايجان´ين ايشتيراک ائتدييي سون تاريخي حاديثهدير چونکي بوندان سونرا، روسلارين جنوبا دوغرو ايشغالچي سيياسهتلهري داوام ائدير و آزهربايجان´ين شيمالي خانليقلاري بيربيريني آردينجا روس ايمپئريياسينا علاوه اولور. البهتته بو دؤرده نه اينکي آزهربايجان ائله بوتون اسلام دونياسي باشدا عوثمانلي ايمپئريياسي اولماقلا مسيحي غربه بوتون
جبههلهرده اوتوزوردولار. بو ماکروپيلاندان فتح علي شاه آزهربايجان´ين ناديرشاه´دا سونراکي 50 ايلليک ايستيقلالينا سون قويور.
قاجارلارين بو حاديثهدهن چيخارديقلاري نتيجهني ظنن ائتمهک اولار: هم زندلهر و هم قاجارلار اؤز تخت و تاجلاريني آزهربايجان´ي مغلوب ائدهندهن سونرا اله کئچيرميشديلهر. اوستهليک قاجارلار اؤز لهياقهتلي سرکردهلهري يعني آقامحهممهدخان´ي قاراباغ´دا آزهربايجانليلارين اليله اؤلدورولمهسيني اونودابيلمهز ايديلهر. البهتته ناديرشاه افشار و شاه ايسماعيل صفهوي ده اؤز سلطهنهتلهريني محض آزهربايجان´دا ائعلان ائتميشديلهر. آمما اونلار آزهربايجان´ا اؤز قودرهتلهرينين داياغي کيمي باخيرديلار و صفهوي پايتاختينين تبريز´دهن قزوين و سونرا ايصفهان´ا کؤچورلمهسي کيمي يالنيز عوثمانليلارين زورونونون قورخوسوندان ايدي. باشقا بير فاکت دا بودور کي اگهر زندلهرين شيراز´ي پايتاخت قرار وئرمهلهري ائتنيک سبهبلهردهن ايدي، تورک قاجارلارين تئهران´ي پايتاخت ائتمهلهرينده آزهربايجان´دان قورخدوقلاريني موهوم عاميل کيمي رول اويناديغيني ظنن ائتمهک اولار. داها اههممييهتلي بو فاکتدير کي قاجارلار بيرينجي دفعه اولاراق پايتاختده علاوه بير وليعهد نيشين ده ياراتديلار و تبريز اولدو قاجارلارين دارالسلطنهسي. قاجارلارين آزهربايجانا موناسيبهتي گؤستهرير کي وليعهدين تبريزده ايستيقراري يالنيز آزهربايجاني نظارهت آلتيندا ساخلاماق مقصهدي اولماسا دا باشقا بير آزهربايجان سئوهر مقصهد داشيماميشدير.
آزهربايجان´ين فتح عليشاه´ا مغلوب اولدوقوندان سونراکي 120 ايلليليک فاصيلهسينده موهوم حاديثهلهر باش وئردي. آقامحهممهد خان قاجار´ين هوجومونو شوشادا همان شاهين قتليله دايانديران آزهربايجان، بير داها حوسئين خان قوللار آغاسي و سايير قاجار سرکردهلهرينين رهبهرليک ائتدييي هوجوملار اؤنونده تاب گتيرهبيلمير. آزهربايجان´دا افشار دئولهتي ييخيلير و آزهربايجان تاريخي منزيلهتي و سيياسي مووقئعييهتيني ايتيرير. بو ايللهرده، جنوبا دوغرو روس ائکسپانسييونيسمي ايللهرينه تصادوف ائديردي.
هر حالدا فتح علي شاه´ين بؤيوک و موستهقيل آزهربايجان´ي فتح ائتديييندهن دوز 120 ايل سونرا اورمو و غربي آزهربايجاندا مسيحييهت دونياسينين ائرمهنيلهر، نستوريلهر و کوردلهرين واسيطهسيله يوزمينلهر آزهربايجانليني قتل-ي عام ائدهنده يوزلهرله شرهفلي و لهياقهتلي باش بيله آزهربايجانلي آراسيندا سيياسي باجاريق و حربي ايستئعداد و حتتا ساده حربي سورساتين اولماديغيني باشا دوشمهک اوچون 1798ده محمودقولوخان افشار اورمولو و اونونلا سون سيياسي آمبيسييالارين آزهربايجان´دا مغلوبييهتيني گؤرمهک لازيمدير
فتح علي شاه´ين اورومو دارالامارهسيني فتح ائتديييندهن جمعي 14 ايل سونرا، روس قوشونلاري آزهربايجان´ين شيمالي خانليقلاريني ايشغال ائتمهيه باشلاييرلار، شوشا´نين، گنجه، شيروان و دربهند´ين معنهوي، پيسيکولوژيک و ماددي آرخا دورمالاريندان محروم قالان تبريز، اورمو و اردهبيل مشروطه اينقلابينا آزهربايجان´ين بير حيصصهسي کيمي يوخ ايران´ين بير حيصصهسي قاتيليرلار. آزهربايجان مشروطه اينقيلابيني رهبهرليک ائتسه ده، بو اينقلابدا بير ميللهت کيمي اوتوزور و بو اوتوزماق سيمووليك اولاراق اينگليس سيياسهتي و يئفريم خان داشناک´ين اليله اتابک پارکيندا ستتارخان´ا وورولان اؤلوم ياراسيلا تثبيت اولور. سؤز يوخ کي آزهربايجان افشارلار حؤکومهتي دارماداغين اولماسايدي، روس´ون شيمالي ايشغال ائتمهسي بو راحاتليغا باشا گلمهزدي و و بوتؤو بير آزهربايجان حتتا بوتون ايران اوچون اينقلابا قالخديغي حالدا اؤزو بوتون ايراني اوتماسايدي بئله، نه داشناک يئفريمين فيتنهلهرينه اوياردي، نه ائرمهني آسوري کورد جينايهتلهرينين ديلسيز آغيزسيز قورباني اولاردي و نه سونرا شئيخ محهممهد خيياباني کيمي داهي بير سرکردهسيني اردهشير ريپورتئر´ين امرين اجرا ائدهن مخبرالسلطنهيه تسليم ائدهردي.
بيز يالنيز حاديثهلهرين داخيلي دييالئکتيکاسي و تاريخي حاديثهلهرين آراسيندا عيللهت معلول رابيطهسيني آراشديرارکهن بوگونکو فارس شووئنيسمي و ائرمهني فاشيسمينين اسيري اولماغيميزي باشا دوشهبيلهريک. بيز تاريخي يئنيدهن ياشايا بيلمهريک آمما تاريخي حاديثهلهرين آناليزي و اونلارين بيربيرلهرينه و بيرليکده بيزيم بوگونوموز و صاباحيميزا قويدوغو و قويا بيلدييي تاثيرلهري گؤرمهليييک. دونيا قيلينج دونياسيندان ديپلوماسي دونياسينا کئچهرکهن، تورکلهر ده دونيا مئيدانيندا اودوزماغا باشلاديلار. ائله بيل 21 جي عصرده يئنيدهن دونيانين ديپلوماسي و سيياسهت مئيداني تورکلهري ايمتاحانا چاغيرير.
در باره وبلاگ تورك دئولهتلهرى
مئهران باهارلي
سؤزوموز
1- حكومت ملى آزربايجان (1325-1324) از جهات بسيارى شايسته تدقيق و بررسى است. يكى از جهاتى كه اين دولت كوتاه عمر آزربايجانى را مستحق مطالعه و بررسى مىسازد اين است كه دولت تركى مذكور از آخرين نمونه هاى سنت ديرينه دولتمدارى و دولتسازى خلق ترك در تاريخ است. به واقع حكومت ملى آزربايجان دولتى است كه در ادامه سنت دولتمدارى تركهاى آزربايجانى و در كمتر از بيست سال پس از ساقط شدن آخرين سلسله تركى آزربايجانى- قاجارها- بار ديگر در صحنه تاريخ پديدار شده است. فاصله زمانى از سقوط حكومت ملى آزربايجان تا به امروز، طولانيترين برهه زمانى است كه خلق ترك در ايران بدون دولت ملى خويش سپرى كرده است.
2- با كمال تاسف در تاريخنگارى و سيستم آموزشى كشور كثيرالمله ايران دير زمانى است كه تنها تاريخ سياسى اقوام ايرانى زبان و در راس آنها قوم فارس (در موارد بيشمارى با خلط ادعاها، تئوريها، هيپوتزهاى اثبات نشده با حقايق تاريخى) به ايرانيان آموخته ميشود. در اين سيستم آموزشى رسمى-دولتى قوميتگرايانه فارسى نه تنها دول و گروههاى ماقبل ورود اقوام ايرانى زبان كلا حذف ميشوند، بلكه دول تركى و عربى كه بر اين سرزمين و خلقهاى آن حاكم بوده اند نيز، با پنهان نگاهداشتن منسوبيت تبارى، زبانى و ملى تركى و عربي اين دولتها و غالب اوقات به شكل بسيار سطحى و حتى نادرست و وارونه تقديم ميگردند. در نتيجه اين سياستهاست كه نه تنها خلق فارس حتى اكثريت ايرانيان ترك هم، كوچكترين دانش و اطلاعات صحيح و كاملى از تاريخ سياسى ترك، از گذشته و دولتهاى ملى خويش ندارند.
3- هر چند تاريخ عمومى دولتهاى تركى به عنوان بخشى از تاريخ سياسى خلق ترك ايران-آزربايجان ميبايست مطالعه شود، با اينهمه نبايد فراموش كرد كه دسته اى ديگر از دولتها نيز هستند كه ميبايد به عنوان ركن ديگر تاريخ سياسى آزربايجان مورد مداقه قرار گيرند. اين دسته عبارت است از همه دولتهاى تاسيس شده در آزربايجان فارغ از وابستگى و منسوبيت تبارى-زباني موسسين و حاكمان آنها، چه ترك باشند و چه ترك نباشند. مانند مانناها، آلبانها، ازديها، رواديها، شيروانشاهها و ..... بنابر اين تاريخ سياسى خلق ترك در آزربايجان (مانند خود خلق ترك در آزربايجان) وارث و ادامه دهنده سنت دولتمدارى دو گروه از دولتها و اقوام است:
دولتهاى تركى (در آزربايجان و يا در خارج آن)
دولتهاى آزربايجانى (تركى و يا غيرتركى).
4- خلقها و اقوام تركى از سنت بسيار نيرومند دولت سازى (و در عين حال از سنت عدم توانايى حفظ دولتهايشان) برخوردارند. ميبايست البته تاكيد شود كه تعبير "ترك" در اينجا، مفهومى هويتى، زبانى، قومى، ملى، مدنى و يا سياسى است و مطلقا داراى مفهوم نژادى نيست. همانطور كه هرگز نژادى بنام آريايى، ايرانى، فارس و....در هيج برهه اى از زمان و در هيچ كجا وجود نداشته است، هرگز نژادى بنام ترك نيز موجود نبوده است.
5- در طول تاريخ دولتهاى تركى بسيارى تاسيس شده و برخى از اين دولتها در حد ابرقدرت بر بخش عظيمى از كره خاكيمان حاكميت پيدا كرده اند و در مقاطع زمانى بسيارى، تاريخ شاهد وجود همزمان چندين دولت تركى و نيز درگيرى و كشمكشهاى خونين اين دول بر سر بدست آوردن برتريت و حاكميت بر يكديگر بوده است. شمار دولتهاى تركى قبل از اسلام و در دوره اسلامى تاكنون، مجموعا متجاوز از صدو بيست مي باشد. اينها شامل بيش از 20 امپراتورى، 40 دولت (غير امپراتورى) و متجاوز از 60 تشكل دولتى در فرم بيگليك، آتابيگليك و خانليق ميباشند. (بيگليك، آتابيگليك و خانليق فرمهايى از دولت اند كه در ملل و اقوام غيرترك چندان ديده نميشود.)
6- ليست زير به منظور دادن آگاهى و ايجاد تصورى در باره سنت دولت سازى گروهها، اقوام و ملل ترك در تاريخ –كه در تاريخ نگارى رسمى و دولتى در ايران ناديده گرفته ميشوند- تهيه شده است. در اين ليست تنها دولى كه شبهه اى در هويت و منشا تركى آنها نيست و يا اغلب تاريخدانان و قوم شناسان آنها را بدين شكل ميپذيرند گردآورده شده اند. اين ليست كه البته كامل و بيخطا نيست در وبلاگى بنام (سؤزوموز-تورك دئولهتلهر) قرار داده شده است. به مرور زمان نواقص و اشتباهات محتمل ليست رفع و نام حكمداران هر دولت در زير نام دولت مربوطه داده خواهد شد. همچنين در مقابل هر دولت و يا حكمدار حتى المقدور به سايتها, نقشه ها و نوشته هاى مربوط به آن دولت و يا حكمدار تركى لينك داده خواهد شد.
7- از اين ليست بسيارى از دولتها كه در ايران، آزربايجان، قفقاز جنوبى،عراق، سوريه و شرق و جنوب تركيه (ساج اوغوللارى، كنگهرلولار، آغ قويونلو، قاراقويونلو، صفهوى، افشار، قاجار، سالغورى، قاضى برهان الدين، شوملا افشار، ...) تاسيس شده اند دولتهاى ملى تركهاى آزربايجانى شمرده ميشوند. از اولين دولتهاى تركى تاسيس شده پس از اسلام در داخل مرزهاى كنونى ايران، در آزربايجان دولتهاى تركى ساج اوغوللارى (بنى ساج-ساجيان)، سالارىلهر (كنگهرلو-مسافريان) و در خارج آن سيمجوريان، دولتسلجوقى و شاخه هاى آن (سلجوقيان خراسان، كرمان، آزربايجان=عراق)، شوملاى افشارى (خوزستان) و ... است.
TARIHI TÜRK IMPARATORLUKLARI
TARIHTE TÜRK MILLETI
Türk sözcüğünün anlamı; "Güçlü, kuvvetli, miğfer, türemiş, şekil kazanmış" demektir. Türk Dil Kurumu'nun hazırladığı Türkçe Sözlük 'te, Türk; Asya ve Doğu Avrupa'da yaşayan, Türkçe'nin çeşitli lehçelerini konuşan soy ve bu soydan gelen kimse diye belirtilmektedir. Söz konusu bu kimselerden oluşan topluluklara "Türkler" denir. Türkler; Türkçe ve bu dilin lehçelerini konuşurlar. Türk kelimesinin geçtigi ilk devlet, Göktürk (Kök-Türk) imparatorluğudur. Orhun Kitabelerinde Türk kelimesi, bazen Türk, bazen de Türük olarak yazilmiştir.
11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmud; "Türk adının Türkler'e , Tanrı tarafından verildiğini belirterek, Türk adının "Gençlik, kuvvet, kudret ve olgunluk çağı" demek olduğunu belirtir. Türk kelimesi, gerek İslâm, gerek İran ve gerekse Tevrat'ta geçmektedir. Tevrat'ta Türkler'in Hz. Nuh'un oğlu Yafes'in soyundan geldiği kabul edilir.Türkler, üç beyaz ırk grubundan "Europid" grubunun "Turanid" tipinden gelir.
Türkler'in anavatanı Orta Asya'dır. 9. yüzyıldan itibaren, Orta Asya'da yaşayan Türkler; nüfus fazlalığı, mer'a yetersizliği, su kıtlığı gibi nedenlerle göç etmeye başlamışlardır. Orta Asya'dan dört bir yana gerçekleşen bu göçlerin en önemlisi batı yönünde olmuştur. Batı yönde gerçekleşen göçler sonucu, 11. yüzyılda Anadolu Türkleşmiş ve daha sonra Avrupa içlerine kadar yayılmışlardır. 20. yüzyılda ise dünyanin bütün kıtalarına dağılmışlardır. Avustralya'dan Brezilya'ya kadar, dünyanın her tarafında, bugün Türk vardır.
Yine bu göçün Altay çevresinde göçebe halinde yaşayan Türk kavimlerinin hayvan sürülerini otlatmak için Aral Gölü istikametinde olduğu kaydedilir.Tarihin geçmiş dönemlerinde, değişik ve uzun zaman dilimleri içinde, birlik ve beraberlik içinde yaşayan Türk Dünyası, kurmuş olduğu medeniyetlerle, tarihe altın harflerle adını yazdırmıştır. Göktürkler, Karahanlılar, Selçuklular ve Osmanlılar, bu devletlerin en bilinenleridir. Özellikle bugüne göre en son Büyük Türk Devleti olan Osmanlı Devleti, kendine has özellikleriyle, dünya hakimiyetini tam 600 yıl elinde tutmuştur. Ne yazık ki, Osmanlı Devleti'nin çöküşüyle birlikte, Türk Dünyası paramparça olmuş ve 20.yüzyıla esaret altında girmiştir. 20.yüzyılın esaretini, Türk Dünyası içinde ilk kez, yine Osmanlı Devleti'nin çekirdeğini oluşturan Türkiye kırmış ve Anadolu'nun şahlanışı ile bağımsızlığını kazanmıştır. Bu devletlerin sayısı, mevcut bazı tarihi kaynaklara göre 113 olduğu, bazı kaynaklara göre 125'i geçtiği ve bazı kaynaklara göre de 180'i bulduğu kabul edilir.
Burada, Tarihi Coğrafya açısından, tarihteki Türk devletlerinden kısaca bahsedeceğiz. Özellikle de yaşadığı coğrafi mekanlar üzerinde duracağız
1. Hun İmparatorluğu : İlk büyük Türk Devletidir. M.Ö.220'den M.S.216'ya kadar hüküm sürmüştür. Türklük dünyasının öncüleri olarak bilinir. Mete Han döneminde imparatorluğun sınırları Japon Denizi'nden Hazar Denizi'ne kadar geniş bir bölgeyi kapsar.
2. Batı Hun İmparatorluğu: M.Ö. 53'de, Büyük Hun İmparatorluğunun ikiye bölünmesiyle, Batı Türkistan'da Cici Han tarafından kurulan devlet. Coğrafi mekan olarak sınırları Batı Türkistan'ı içine alır.
3. Han yada Ön Chao Kuzey Çin Hun Devleti: M.S. 304 ile 329 yılları arasında Kuzey Çin'de kurulmuş bir devlet.
4. Arka Chao Kuzey Çin Hun Devleti: M.S.319 ile 351 yılları arasında Kuzeydoğu Çin'de kurulmuş bir Türk devleti.
5. Kuzey Liang Hun Devleti: M.S. 401 ile 439 yılları arasında Kansu ve çevresinde kurulmuştur.
6. Hsia Hun Devleti: M.S.407 ile 431 yılları arasında , Kuzey Çin'de ordu platformu çevresinde kurulmuş bir Türk devletidir.
7. Avrupa Hunları(Bati Hunları) : M.S. 434'de Atilla'nın başa geçmesiyle Avrupa Hunları, büyük bir imparatorluk haline geldiler. Atilla'nın oğulları devleti iyi yönetemeyince, imparatorluk 470'de çökmüştür.
8. Tabgaç Devleti : Batı Hun imparatorluğu yıkıldığı yıllarda , Orta Asya'da kurulmuştur. 520'de Budizmin etkisinde kalarak yıkılmıştır.
9. Akhunlar : Tabgaç Devleti'nin çağdaşıdır. 5.yüzyılın ortalarında, Amuderya nehrinin akaçlama alanı içinde kurulmuş ve gelişme göstermiş bir Türk devletidir. Coğrafi sınırları; Horasan, Afganistan ve İran topraklarına kadar uzanır. 557'de Akhunlar tarihe karıştı.
10. Göktürk Devleti : 530'larda kurulan ve adında ilk defa Türk geçen bir devlettir. 745'de Uygurlar tarafından yıkılmıştır.
11. Doğu Göktürk Hakanlığı: 582 yılında, Göktürk Hakanlığı'nın ikiye ayrılmasından sonra ortaya çıkmıştır. 630 yılına kadar devam eden Doğu Göktürk Hakanlığı'nın coğrafi sınırları; Aral gölü ve çevresi, Ötüken, kuzeybatı Moğolistan ve Kaşgar'a kadar uzanan geniş bir mekanı içine almıştır.
12. Batı Göktürk Hakanlığı: 630 yılına kadar devam eden Batı Göktürk hakanlığının sınırları Aral Gölü - Kafkaslar arasındakı geniş toprakları içine almaktadır.
13. Türgeş Devleti: Batı Göktürk Hakanlığı'nın 630'da yıkılışından sonra On Boy'dan biri olan Türgeşlerin kurmuş olduğu bu devlet, 750 yılına kadar devam etmiştir. Türklere, şehir hayatını benimseten bir devlettir. Başkenti Talas'dır.
14. Uygur Hakanlığı : Büyük Hunların torunları olan Uygurlar, çok sayıda devlet kurmuşlardır. Uygur Hakanlığı bunlardan birisidir. 744-840 yılları arasında hüküm sürmüştür. Selenga, Orhun ve Tola ırmakları havzalarından Baykal gölünün güneyindeki bozkırlara kadar uzanan geniş sahada yaşamışlardır.
15. Kao-Ch'ang (Turfan) Uygur Devleti: Ötüken Uygurları da denilen Uygur hakanlığının 840 yılında Kırgızlara yenilgisinden sonra, güneye göç eden Uygurların Turfan havzası ve çevresinde kurmuş oldukları bir devlet. 847 yılında Çin ve Kırgız kıskacı altında dağılmışlardır.
16. Kan-Chou (Sarı Uygur) Uygur Devleti: 840 tarihinde Uygur Hakanlığının yıkılışından sonra kurulmuş bir devlet. Orta Asya İpek yolu ticaretine hakim oldular.
17. Karluklar : İslâm dinini ilk kabul eden bir Türk devleti. Çungarya havzası ve Tarım bölgesinde hüküm sürdüler.
18. Kimek Hakanlığı: İrtiş boylarında yaşayan İmek, İmi, Tatar, Balandur, Kıpçak, Lankaz ve Ecdad gibi Türk boylarının bir araya gelerek kurmuş oldukları federasyon bir devlettir.
19. Kırgızlar : 840'dan itibaren Uygur başkenti Ötüken'de devleti kurdular. 1207'de Cengiz Han'ın egemenliğini kabul ettiler.
20. Avar İmparatorluğu : Macaristan'da büyük bir devlet kuran Avarlar, zaman zaman İstanbul'u kuşattılar. 630'dan sonra zayıflamaya başladılar. 9. yüzyılda da parçalandılar.
21. Hazar Devleti : 7. yüzyıldan itibaren iyice güçlenen ve bütün Dogu Avrupa'yı eline geçiren Hazarlar, 3 yüzyıl hüküm sürdüler.
22. Peçenekler : Bir süre Hazarlar'ın egemenliğinde yaşayan Peçenekler, 10. yüzyıl ortalarına doğru güçlendiler ve 11. yüzyılda dağıldılar.
23. Uzlar : Karadenizin kuzeyinde ve Doğu Avrupa'da hüküm sürdüler. Genelde Özi Irmağı çevresinde yaşayan Uzların Selanik'e kadar ilerledikleri bilinir. Peçenekler ile çağdaştırlar.
24. Kumanlar : 11. yüzyılda Balkaş gölünden Batı Karadeniz kıyılarına kadar uzanan geniş topraklarda hüküm sürdüler. 12. yüzyılda dağıldılar.
25. İtil (Volga) Bulgar Devleti : Karadeniz'in kuzeyinde 630'larda devlet oldular. 864'den sonra Hırıstiyanlığı kabul ettiler. 1236 yılında Batu han tarafından yıkılmıştır. Coğrafi sınırları; İtil (Volga) nehrinin akaçlama alanına tekabül eder.
26. Tuna Bulgar-Türk Devleti: Hazarların tazyiki ile birlikte Bulgarlar 660 tarihinden itibaren tuna boylarına yerleşmeye başladılar. 893-927 yıllarında en parlak dönemini yaşayan Bulgar Devleti, 1393 yılından itibaren 500 yıllık Osmanlı hakimiyetine girmişlerdir.
27. Toharistan Türk Devleti: Altıncı yüzyılın sonlarında kurulmuş bir Türk devleti. Coğrafi sınırları; bugünkü Afganistan Türkistanı topraklarını içine alır.
28. Türk-şahi yada Tigin-şah Devleti: Kabil, Gazne çevresinde, Sind ırmağı ve Mahaban dağları çevresinde kurulmuş bir devlet.
29. Şûl (Çöl) Türkleri Devleti: Hazar denizinin güneydoğusunda kurulmuş bir Türk devleti. 716 tarihinde Emevi ordularına yenilince, İslâmiyeti kabul ettiler.
30. Tolunoğulları : 868'de Mısır - Irak arasında kurulan bir Müslüman Türk devletidir. 905'de yıkıldılar.
31. İhşidiler : Tolunoğullarından sonra yaklaşık aynı topraklarda 968'e kadar hüküm sürdüler.
32. Karahanlılar : 10. yüzyılın ortalarında Orta Aysa'da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.
33. Gazneliler : Karahanlılarla çağdaştır. İlk Müslüman Türk devletlerindendir. Sınırları Afganistan ve Hindistan'ı içine alır.
34. Kutbiler: 1191-1211 arasında, Hindistan'da hüküm sürmüş bir Türk devletidir. Kurucusu bir Memluk olan Aybeg'dir.
35. Şemsiler: 1211-1266 arasında Hindistan'da hüküm sürmüştür. Kurucusu Iltutmuş (ünvanı Şemseddin) Memluk asıllıdır.
36. Balabanlılar: 1266-1290 yılları arasında Hindistan'da hüküm sürmüş bir Türk devleti.
37. Kalaçlar: 1290-1320 yılları arasinda hüküm sürmüştür. Kutbiler, Şemsiler ve Balabanlardan sonra gelen Delhi Türk Sultanlığıdır.
38. Tuğluklar: Kalaçlardan sonra, Delhi Türk Sultanlığı'nın son halkasını teşkil ederler. 1320-1414 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir.
39. Büyük Selçuklu İmparatorluğu : Ön Asya'da kurulan ilk ve en büyük Müslüman Türk devletlerinden biridir. 1040-1157 yılları arasında hüküm sürmüştür.
40. Hısn-ı Keyfâ Artukluları: 1101 yılında Artuk'un oğlu Sokman tarafından Hısn-ı Keyfâ (Hasankeyf) ve yakın çevresinde kurulmuştur. 1231 yılında Eyyubiler tarafından yıkılmıştır.
41. Mardin Artukluları: 1108 yılında Artuk'un oğlu İlgazi tarafından Mardin ve çevresinde kurulmuştur. Artuklu devletlerinin en uzun ömürlüsüdür. 1408 yılına kadar hüküm sürmüşlerdir.
42. Harput Artukluları: En kısa ömürlü olan Artuklu devletlerinden biridir. 1185-1233 tarihleri arasında bugünkü Elazığ ve çevresinde hüküm sürmüşlerdir.
43. Saltuklular: 1071 Malazgirt zaferinden sonra Anadolu'da kurulmuş olan 4 Türk devletinden biridir. Erzurum ve çevresinde 1072-1202 yılları arasinda hüküm sürmüştür.
44. Mengücekler: Anadolu Selçuklu devletlerinden biridir. Erzincan ve çevresinde 1072-1228 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir.
45. Danişmendliler: Sivas ve Divriği çevresinde hüküm sürmüş, Anadolu Selçuklu devletlerinden biridir.
46. Sökmenler (Ahlatşahlar) Devleti: 1110-1207 yılları arasında Van gölü havzasında hüküm sürmüş bir Türk devleti.
47. Dilmaç Oğulları Beyliği: 1084-1394 tarihleri arasında Erzen ve Bitlis çevresinde hüküm sürmüş bir Türk devleti.
48. Yinal Oğulları Beyliği: 1098-1183 yılları arasında, Diyarbakır ve çevresinde hüküm sürmüşlerdir.
49. İzmir Türk Beyliği (Çaka Beyliüi): 1081-1097 yılları arasında, İzmir, Foça, Midilli adası ve çevresinde hüküm sürmüş bir Türk beyliğidir.
50. Türkiye Selçukluları Devleti: 1071 Malazgirt zaferinden sonra Anadolu'da kurulmuş olan ve Bizans'a en yakın olan Türk de
letlerinden biridir. 1075-1308 tarihleri arasında hüküm sürmüştür. Konya ve çevresi merkez olmuştur.
51. Suriye Selçukluları Devleti: 1069-1118 yılları arasında, bugünkü Suriye, Lübnan, Ürdün ve İsrail toprakları üzerinde kurulmuş bir Türk devletidir.
52. Dımaşk Atabegliği: 1104-1154 yılları arasında güney Suriye'de varlığını sürdüren bir Türk devletidir.
53. Irak Selçukluları Devleti: 1118-1194 arasında Irak ve güneybatı İran toprakları üzerinde kurulmuş bir Türk devletidir.
54. Zengiler : Büyük Selçuklu Devleti'nin yıkılmasından sonra, Suriye ve Yukarı Mezopotamya'da kurulan bir Türk devletidir. Musul Atabegliği adı da verilir. 1127-1233 yılları arasında hüküm sürmüştür.
55. Kirman Selçukluları: 1040 Dandanakan zaferinden sonra Tabes vilayeti ile Kirman çevresinde kurulmuştur. Sınırları Umman'a kadar uzanır. 1187 yılında yıkıldı.
56. İldenizler : Zengilerle çağdaş, Azerbaycan çevresinde kurulan bir Türk devletidir. Azerbaycan Atabegleri de denilir.
57. Salgurlar : Zengiler ve İldenizlerle çağdaş (1148 - 1286) İran'da kurulmuş bir Türk devletidir.
58. Hârizmşahlar Devleti: Büyük Selçuklu Devletiyle çağdaş, Aral gölünün güneyinde 1097-1231 yılları arasında yaşamışlardır.
59. İlhanlı Devleti: 1256- 1343 yılları arasında, Doğu Anadolu, İran ve Afganistan'a kadar uzanan geniş topraklar üzerinde hakimiyet kurmuştur.
60. Eyyubiler : Ön Asya'da kurulan bir Müslüman Türk devleti (1171-1250).
61. Mısır Türk Sultanlığı (Memluklar) : Mısır ve Suriye'de 250 yıldan fazla (1250-1517) hüküm sürmüştür. Osmanlılar'ın Mısır'ı fethettikleri tarihe kadar varlıklarını korumuşlardır. Mısır, bir Arap ülkesi olmasına rağmen, ortaçağ haritalarında, Memluk hakimiyetinden ötürü, "Türkiye" olarak adlandırılmıştır.
62. Timurlar Devleti: 1370-1507 yılları arasında, Adalar Denizi (Ege) kıyılarından Orta Asya'ya ve Hint Okyanusuna kadar uzanan geniş topraklar üzerinde hüküm sürmüş büyük bir Türk imparatorluğu.
63. Bâbur Devleti: 1494-1858 yılları arasında Hindistan'da hüküm sürmüştür.
64. Şeybaniler : Aynı zamanda Özbek devleti olarak da bilinir. Orta Asya'da kurulmuştur.
65. Kazan Hanlığı : Dogu Avrupa'da Karadeniz'den Moskova'ya kadar uzanan geniş bölgede, 1437 - 1552 yılları arasında hüküm süren bir devlet.
66. Kasim Hanlığı: 1445-1681 arasında, Kazan hanlığının güneybatısında yaşamış olan bir Türk hanlığı.
67. Astrahan Hanlığı: 1466-1556 yılları arasında, Idil nehrinin Hazar denizine döküldüğü delta bölgesinde kurulmuş olan bir Türk devletidir.
68. Kırım Hanlığı : 1441 - 1783 arasında Kırım ve çevresinde kurulmuştur. Osmanlı devletine bağlı yaşamışlardır.
69. Sibir Hanlığı: Altınordu devletinin parçalanmasından sonra Moğolistan bölgesinde kurulmuş ve 1480-1598 yılları arasında hüküm sürmüştür.
70. Buhara (Özbek) Hanlığı: 1500-1920 yılları arasında, Orta Asya'da, Buhara ve çevresinde, hüküm sürmüş bir Türk devleti.
71. Hive Hanlığı: 1512-1920 yılları arasında, Orta Asya'da Hive ve çevresinde hakimiyet kurmuşlardır.
72. Hokand Hanlığı: 1700-1876 yılları arasında, Fergana havzasında kurulmuş bir hanlık.
73. Safeviler : 1502-1732 yılları arasında Ön Asya'da yaşamışlardır.
74. Afşarlar : Safaviler'in yıkılmasından sonra, aynı bölgede 1736-1795 yılları arasında hüküm sürmüşlerdir.
75. Kaçarlar : 1779-1925 yılları arasında, Hazar Denizi'nin güney kıyılarında yaşamışlardır.
76. Altınordu Hanlığı: 1227-1502 yılları arasında, Karadeniz ile Hazar denizi arasında yaşamış bir Türk devleti.
77. Akkoyunlular Devleti: Diyarbakır-Malatya çevresinde kurulan bu devlet, Karakoyunlularla halef-seleftir. 1403-1514 yılları arasında, 111 yıl süren bir ömrü vardır.
78. Karakoyunlular Devleti : Erbil-Nahçıvan arasında yani Azerbaycan, Irak ve Doğu Anadolu'da 1390'de kurulmuş ve 1468'e kadar devam eden 78 yıllık bir ömre sahiptir.
79. Karaman Oğulları Beyliği: 1256 - 1483 arasında, Konya-Karaman çevresinde hüküm sürmüştür.
80. Alaiye Beyliği : Alanya ve çevresinde 1300-1463 yılları arasında hüküm sürmüş bir beyliktir.
81. Eşref Oğulları Beyliği: Beyşehir ve Eğridir yörelerinde, 1280-1326 yılları arasında hüküm sürmüş bir beyliktir.
82. Germiyan Oğulları Beyliği: 1303-1429 yılları arasında, Kütahya ve çevresinde kurulan bir Türk beyliğidir. Beyliğin ömrü 126 yıl olarak görülürse de, bağımsızlık dönemi 70 yıl kadardır.
83. Hamid Oğulları Beyliği: Uluborlu ve Eğridir çevresindeki bir beylik. Coğrafi sınır olarak bugünkü Göller Yöresini içine alir. 1300-1391 yılları arasında hüküm sürmüştür.
84. Teke Oğulları Beyliği: Antalya yöresinde hüküm sürmüş, bir Anadolu beyliğidir.
85. Menteşe Oğulları Beyliği : Menteşe (Anadolu'nun güneybatısı) yöresinde, 1282 - 1389 arasında hüküm sürmüştür.
86. İnanç Oğulları Beyliği : Buna Lâdik Beyliği de denilir. 1276-1400 yılları arasında, Denizli - Honaz - Dalaman çevresinde kurulan bir Anadolu beyliğidir.
87. Sahip Ata Oğulları Beyliği: 13.yüzyıl sonları ile 14.yüzyıl başlarında yaklaşık 90 yıllık bir devrede, Afyon Karahisarı ile yakın çevresinde hüküm sürmüş olan bir beyliktir.
88. Aydın Oğulları Beyliği : Aydın ve İzmir çevresinde hüküm süren Anadolu beyliği. Hakimiyeti, 1310-1426 tarihleri arasında, 116 yıllık bir süreyi kapsar.
89. Karesi Oğulları Beyliği: Balıkesir yöresinde 1297'de kurulan bir beylik, 1360'da Osmanlı idaresine girmiştir.
90. Candar Oğulları Beyliği: Kastamonu ve Sinop yöresindeki Anadolu Türk beyliği. Beyliğin ömrü, 1292-1461 yılları arasında, yaklaşık 170 yıl sürmüştür.
91. Eretna Oğulları Beyliği: Sivas ve Kayseri'deki Anadolu beyliğidir. Anadolu'daki Uygur sülalesinin kurmuş olduğu bir beyliktir. 1344-1381 yılları arasında, 37 yıllık bir ömür sürmüştür.
92. Kadı Burhaneddin Beyliği: 1381-1400 yılları arasında, Sivas, Amasya ve Kayseri havalisinde kurulmuş bir beylik. Anadolu Selçuklu Beylikleri arasında, 19 yıllık ömrü ile en kısa ömürlü bir beyliktir.
93. Saruhan Oğulları Beyliği : 1310-1410 yılları arasında, 100 yıllık bir ömür süren beylik, Manisa yöresinde hüküm sürmüştür.
94. Tacettin Oğulları Beyliği: Ordu ve Bafra yörelerinde kurulmuş Anadolu beyliği. 1378-1428 tarihleri arasında, yaklaşık 50 yıl ömrü olan bir beyliktir.
95. Pervane Oğulları Beyliği: 1276-1322 yılları arasında 46 yıllık bir süre içinde, Sinop'ta kurulmuş bir beyliktir.
96. Ramazan Oğulları Beyliği: Çukurova'da kurulmuş Anadolu beyliği. 1378-1608 yılları arasında varlığını sürdürmüştür. Anadolu Selçuklu Beyliklerinden, Osmanlı Beyliği'nden sonra ömrü en uzun olan beyliktir. Yaklaşık 245 yıl hüküm sürmüştür.
97. Dulkadir Oğulları Beyliği: Maraş ve Elbistan'da hüküm sürmüş bir beylik. Beylik, 1337-1521 yılları arasında varlığını göstermiştir.
98. Osmanlı İmparatorluğu : 1299'da Söğüt civarında kurulmuş ve 1923 yılına kadar devam etmiş ve üç kıtada at sürmüş Cihan İmparatorluğudur. Bu cihan imparatorluğu, geçmişten gelen Türk devlet geleneğinin kemâle ermiş biçimini dünya sahnesinde, 600 yıl sergilemiştir. 1606 tarihinde imzalanan Zigvatorok Antlaşmasi ile İmparatorluk, toprak bakımından en geniş noktasına ulaşmıştır. Bu tarihlerde, Osmanlı İmparatorluğu'nun sınırları; Anadolu, Kafkasya, Kırım, Güney Ukrayna, bugünkü Romanya, Yugoslavya, Bulgaristan, Yunanistan, Macaristan, Suriye, Ürdün, Lübnan, Israil, Irak, Suudi Arabistan, Yemen, Mısır, Tunus, Libya, Cezayir ve Akdeniz adalarını içine almaktaydı. İmparatorluğun etkisi altına almış olduğu toprakların yüzölçümü ise, 22 milyon km².yi aşmıştır.
99. Türkiye Cumhuriyeti: Osmanlı Devleti'nin yıkılışından sonra, Anadolu yarımadası ve doğu Trakya toprakları üzerinde, 1923 tarihinde kurulmuştur.
100. Hatay Türk Cumhuriyeti: 2 Eylül 1938 - 23 Haziran 1939 tarihleri arasında, Antakya ve İskenderun çevresinde kurulmuş bir devlet.
101. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti: 15 kasim 1983'de Kıbrıs adasının kuzey yarısında Türk Cumhuriyeti ilan edilmiştir.
102. Aras Türk Hükümeti: 3 Kasım 1918'de Iğdır ve Nahcıvan çevrelerini kapsayan topraklar üzerinde kurulmuştur. Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu ile birlikte, Iğdır Türkiye'de, Nahcıvan bölgesi Sovyet Rusya'da kalmıştır.
103. Cenubi Garbi Kafkas Türk Hükümeti: 9 Ocak 1919 Ardahan Kongresi'nin ardından Batum'dan Nahcıvan'a kadar uzanan topraklar üzerinde kurulmuştur.
104. Türkmen Devleti: 1855-1885 tarihleri arasinda Türkmenistan 'da kurulmuş bir devlet.
105. Garbi Trakya Devleti: 22 mayis 1920'de Gümülcine'nin Hemitli nahiyesinde kuruldu. 24 Temmuz 1923'de Lozan Antlaşmasi ile, Garbi Trakya Devleti toprakları Yunanistan'a bırakıldı. Ayrıca Balkanlar'da geçici olarak iki devlet daha kurulmuştur. Bunlar; Garbi Trakya Devlet-i Muvakkatası ve Rodop Devlet-i Muvakkatasıdır. Garbi Trakya Devlet-i Muvakkatası: 31 Ağustos 1913'de Gümülcine, İskeçe ve Dedeağaç çevresinde kurulmuştur. 25 Ekim 1913'de tarih sahnesinden çekilmiştir. Rodop Devlet-i Muvakkatası: 14 Nisan 1878'de, Balkan dağlarının güneyinde Rodop bölgesinde kurulmuş ve mücadelelerini 20 Nisan 1886 tarihine kadar 8 yıl sürdürmüşlerdir.
106. Doğu Türkistan (Uygur) Devleti: 1864-1877 tarihleri arasında Doğu Türkistan'da varlığını koruyabilmiş bir Türk devleti.
107. Doğu Türkistan Türk Cumhuriyeti: 12 Kasım 1933 tarihinde Doğu Türkistan'da kuruldu. 1937 yılına kadar varlığını korudu.
108. Azerbaycan Türk Cumhuriyeti: 1918-1920 tarihleri arasında, Azerbaycan topraklarında hüküm sürmüştür. Daha sonra Sovyet Rusya'nın hakimiyetine giren bu devlet,30 Ağustos 1991 yılında yeniden bağımsızlığına kavuşmuştur.
109. Özbekistan Türk Cumhuriyeti: 31 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığına kavuşmuştur.
110. Türkmenistan Türk Cumhuriyeti: 27 Ekim 1991'de bağımsızlığını ilan etmiştir.
111. Kazakistan Türk Cumhuriyeti: 16 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlığına kavuşmuştur.
112. Kırgızistan Türk Cumhuriyeti: 31 Ağustos 1991 tarihinde bağımsızlığına kavuşmuştur.
Kuşkusuz tarih sahnesinde yaşamış olan Türk devletleri sadece bu kadar değildir. Araştırmalar devam ettikçe, bu sayının artacağı ve bu devletler hakkındaki Tarihi Coğrafya bilgilerinin daha kesinlik kazanacağı beklenmektedir. Tarihte yaşamış olan Türk Devletleri'nin yaşamış oldukları coğrafi mekanlar üzerinde çok sayıda devlet bulunmaktadır. Ancak bunların bir kısmı, Türk Devleti değildir. Bugün için, dünya üzerinde, 8 bağımsız Türk Cumhuriyeti (Türkiye, Kıbrıs, Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan) bulunuyor. Ayrıca bağımsızlık mücadelesi içinde olan Türk cumhuriyetleri de bağımsız olurlarsa, bu sayı hayli artacaktır. Tarihteki Türk devletlerinin sayısı ne olursa olsun, tarihin her döneminde Türkler, devlet geleneklerini korumuşlardır.
